ဝေဇယန္တာ “เหว่ซ่ะหยั่นดา” และเพลงม่านมุยเซียงตาของล้านนา

หากจะกล่าวถึงผลงานนาฏศิลป์ ดนตรีที่สำคัญของพระราชชายา เจ้าดารารัศมีแล้ว อาจกล่าวได้ว่า เพลงม่านมุยเซียงตาและฟ้อนม่านมุยเซียงตา น่าจะเป็นผลงานสำคัญที่สุดแห่งยุค (Masterpiece) เพราะมีการถ่ายทอด ศึกษาเรียนรู้ตลอดจนเผยแพร่และคลี่คลายมาจนถึงปัจจุบัน มีการแสดงม่านมุยเซียงตาครั้งแรกหน้าพระที่นั่ง พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 7 ในวันที่ 25 มกราคม พ.ศ. 2469 (พ.ศ. 2470 ตามระบบปัจจุบัน)

เพลงนี้ในภาษาพม่าเรียกว่า “เหว่ซะยันดาโยดะยา” หรือ “เวชยันตาโยดะยา” เป็นหนึ่งในชุดเพลงโยเดียหรือโยดะยาของดนตรีพม่า กล่าวกันว่าได้รับมาจากราชสำนักอยุธยา นับตั้งแต่พุทธศตวรรษที่ 21 อาทิเช่นในช่วงสมัยของพระเจ้าบุเรงนอง เดิมคือ “เหว่ย เสี่ยนต่า” ตรงกับภาษาไทยว่า “เวชยันตะ” หรือ “เวชยันต์” อันเป็นชื่อวิมานของพระอินทร์ การฟ้อน “เหว่ยเสี่ยนต่า” แผลงมาเป็น “มุยเซียงตา” หมายถึง การเริงระบำรำฟ้อนของพระอินทร์นั่นเอง

สำหรับประวัติความเป็นมาของเพลงนี้ในราชสำนักล้านนานั้น พระราชชายา เจ้าดารารัศมี ทรงเห็นว่าการฟ้อนรำซ้ำซาก จึงอยากทรงเปลี่ยนแปลงให้แปลกตาบ้าง มีพระประสงค์ให้ตัวระบำพม่ามาแสดงทอดพระเนตร ถ้าเหมาะก็จะทรงดัดแปลงมาผสมรำไทยเป็นพม่ากลายสักชุด ได้รับสั่งให้เจ้าจันทรังษี (น้องสาวเจ้าทิพวรรณ กฤษดากร) ซึ่งเป็นภรรยาของพ่อค้าไม้ในพม่าให้หาตัวระบำมาถวาย เจ้าจันทรังษีหาได้ชาย 1 หญิง 1 มาแสดงถวายทอดพระเนตร จึงทรงรับไว้เป็นครูฝึกอยู่ระยะหนึ่ง ทรงเห็นว่าท่ารำของชายไม่ค่อยจะน่าดูนัก จึงรับสั่งให้ครูหญิงแสดงท่ารำของระบำพม่าที่แสดงในที่รโหฐานของกษัตริย์พม่าให้ทอดพระเนตรก็พอพระทัย จึงได้ทรงดัดแปลงท่ารำมาเป็นระบำผีเสื้อก่อน ใช้บทเพลงและเนื้อร้องพม่าตามเดิม โดยครูผู้ทำดนตรีจากพม่าให้เป็นไทย คือ ครูรอด อักษรทับ

เมื่อพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าฯ รัชกาลที่ 7 เสด็จเยือนมณฑลพายัพ และได้เสด็จมาเสวยพระกระยาหารเย็นที่ในวังพระราชชายาเจ้าดารารัศมี จึงได้ทรงเปลี่ยนเครื่องแต่งกายจากชุดผีเสื้อมาเป็นชุดระบำในที่รโหฐานแสดงถวาย โดยใช้ภาพในหนังสือละครร้องเรื่อง “พระเจ้าสีป้อ” ของพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์เป็นแบบอย่าง การแสดงฟ้อนม่านมุ้ยเซียงตาถวายทอดพระเนตร ในครั้งนั้นผู้แสดง 16 คน เป็น ณ เชียงใหม่ทั้งหมด และใช้เวลานานมาก ท่ารำก็ซ้ำกันหลายตอน