พลวัตของเพลงมอญ(ลำปาง)

จะเห็นได้ว่า จากกระแสการรื้อฟื้นวัฒนธรรมตั้งแต่เชียงใหม่ 700 ปีเป็นต้นมา รวมถึงสื่อสังคมออนไลน์ต่าง ๆ อย่างน้อยการรับรู้เกี่ยวกับ “ดนตรีล้านนา” ก็ขยับขยายขึ้นในกลุ่มคนรุ่นใหม่ โดยเฉพาะเมื่อเสียงเพลง “มอญลำปาง” ดังขึ้น ทุกคนก็จะขยับย้ายร่างกายออกมาฟ้อน

และได้แพร่กระจายไปในสถานบันเทิงต่าง ๆ ดังที่ทุกท่านเห็นในปัจจุบัน

อีกเรื่องหนึ่งที่เป็นข้อสังเกตของผมเองคือ “พื้นที่ของเกย์-กระเทยวัฒนธรรม” ที่โลกสมัยใหม่ได้เปิดพื้นที่ดังกล่าวมากขึ้น ทั้งมีการยอมรับในฐานะผู้ศึกษาและขับเคลื่อนวัฒนธรรมล้านนาอย่างจริงจัง ปฏิเสธไม่ได้ว่ากลุ่มคนรุ่นใหม่เหล่านี้ได้รับอิทธิพลจากแนวคิด “นีโอล้านนา” หรือกระบวนการทางความคิดจากภาควิชาศิลปะไทย คณะวิจิตรศิลป์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่มาไม่มากก็น้อย ไม่ทางใดก็ทางหนึ่ง ซึ่งเป็น “สำนักคิด” (school of thought) สำคัญและเป็นตัวแบบในการศึกษาศิลปกรรมและวัฒนธรรมล้านนายุคปัจจุบัน

รวมถึงความเป็น “ลำปางพลัดถิ่น” ที่เข้ามาในเชียงใหม่จากสำนักคิดดังกล่าว ที่บางครั้งก็เกิดการปะทะสังสรรค์กันในทางวัฒนธรรม (cultural interaction) มีการยกเอาวัฒนธรรมลำปางมาใช้ในเชียงใหม่โดยอาจจะเชื่อมโยงสำนึกทางประวัติศาสตร์ (historical consciousness) เช่น พระเจ้ากาวิละ เจ้าหลวงเชียงใหม่องค์ที่ 1 มาจากลำปาง (น่าสังเกตเช่นกันว่าไม่ได้นับพระยาจ่าบ้านบุญมา) ในส่วนพื้นที่วัฒนธรรมเชียงใหม่เองก็ตั้งข้อสังเกตจากปรากฏการณ์ดังกล่าว

“แห่เพลงเชียงใหม่ ฟ้อนบ่ช่าง แห่เพลงมอญ ฟ้อนช่าง” (ช่าง=เป็น) ก็เป็นปรากฏการณ์หนึ่งที่เกิดขึ้นในสังคมล้านนาร่วมสมัยดังที่กล่าวไปข้างต้น

เหนือสิ่งอื่นใด ผมคิดว่า เราต้องเข้าใจวัฒนธรรมที่หลากหลายของความเป็นล้านนา และเรียนรู้ความหลากหลายเหล่านั้นไปพร้อม ๆ กัน เราอาจเรียนรู้ลักษณะการฟ้อนแบบวงกลองตึ่งโนงฟ้อนเล็บเชียงใหม่ วงกลองตกเส้งลำปาง กลองอืดแพร่น่าน ฟ้อนผีแบบลำปางที่ฟ้อนไป “จอยวอย” กว่าเชียงใหม่ และก็ควรเรียนรู้การฟ้อน(ผี)ในหลากหลายจังหวะเหมือนแบบเชียงใหม่ เป็นต้น

ทั้งนี้ นอกเหนือไปจากความ “ม่วน” ก็เพื่อสร้าง “สุนทรียะแห่งความหลากหลาย” ขยับพื้นที่ภูมิรู้ทางวัฒนธรรม ในฐานะที่เราท่านทั้งหลายคือพลังในการอนุรักษ์ ขับเคลื่อนวัฒนธรรมล้านนาสืบต่อไปในอนาคตครับ

เรื่องโดย:

สงกรานต์ สมจันทร์

บรรณานุกรม:

ณรงค์ สมิทธิธรรม. (2535). ดนตรีประกอบการฟ้อนผีในจังหวัดลำปาง. ลำปาง: คณะวิชามนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ วิทยาลัยครูลำปาง.

ภานุทัต อภิชนาธง. (2544). หนังสือโน้ตเพลงสำหรับดนตรีพื้นเมืองล้านนา สะล้อ ซอ ซึง. เชียงใหม่: ศูนย์การศึกษาดนตรีพื้นเมือง วัดลอยเคราะห์.

สงกรานต์ สมจันทร์. (2563). ประวัติดนตรีล้านนา (พิมพ์ครั้งที่ 2). เชียงใหม่: คณะมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงใหม่.