พระเจ้าเบื่อหมูฝาง โดย นายต๋าคำ ชัยวิณา

อย่างไรก็ตาม มีตำนานพื้นเมืองที่กล่าวถึงพุทธประวัติตอนดังกล่าวโดยเชื่อมโยงเข้ากับสถานที่ในล้านนา คือ ตำนานถ้ำตับเตา ซึ่งนับเก้า เกียรติฉวีพรรณ (2565) ได้ให้ข้อมูลไว้ดังนี้

พระพุทธเจ้าเสด็จมายังบ้านของนายจุนทะ เมืองฝาง มีแม่หม้ายคนหนึ่งเลี้ยงหมูไว้ 1 ตัว เมื่อหมูตายจึงนำไปฝังไว้ได้ 7 ปี 7 เดือน 7 วัน 7 ยาม จนมีเห็ดขึ้นเหนือดินที่ฝังหมู แม่หม้ายจึงนำเห็ดไปให้นายจุนทะทำสูกรมันทวะถวายพระพุทธเจ้า

เมื่อทรงฉันแล้วเกิดประชวรทุกขเวทนา เรียกว่าพระเจ้าเบื่อหมู จึงเสด็จเข้าไปนอนในถ้ำแห่งหนึ่ง

พระอรหันต์ทั้งหลายมาประชุมกัน หมอโกมาระภัตปรุงยาถวายก็ไม่ได้ผล จึงให้พระอรหันต์ 2 ตนไปตามพระครูหมอระสี (ฤๅษี) ดอยด้วน เมืองพะเยามาช่วย พระครูหมอระสีโกรธว่ามารบกวนคนแก่ แต่ก็ตามมาถึงถ้ำ แต่เนื่องจากมีขนาดตัวใหญ่มากจึงได้นั่งคุกเข่าอยู่หน้าถ้ำ (ปัจจุบันคือบ่อปลา) พระอานนท์หยิบอาเจียนของพระพุทธเจ้าส่งให้พระควัมปติ พระควัมปติส่งให้หมอโกมาระภัต หมอโกมาระภัตส่งให้พระครูระสี พระครูระสีพิจารณาแล้วว่าเกิดจากหมูที่เป็นเวรกับพระพุทธเจ้า ต้องปรุงยาตัดเวรตัดกรรมถวายถึงจะหาย แล้วให้พระอรหันต์ไปนำยาที่ดอยด้วนมาแต่นำมาผิดถึง 3 ครั้ง พระครูระสีจึงโกรธแล้วไปเอาด้วยตัวเอง

พระพุทธเจ้ารำพึงว่าพระองค์ได้ปลงอายุสังขารแล้ว ถ้าได้เสวยยาตัดเวรก็จะหายจากประชวร เมื่อพระครูระสีนำยามาถึงแล้ว ส่งให้หมอโกมาระภัต หมอโกมาระภัตส่งให้พระควัมปติ พระควัมปติส่งให้พระอานนท์ เมื่อยาถึงมือพระอานนท์ ฝาถ้ำก็แตกเป็นรู พระพุทธเจ้าก็เสด็จออกจากถ้ำทางรูนั้น แล้วไปประทับ ณ น้ำตกแห่งหนึ่ง พระครูระสีโกรธจึงคว้างยาทิ้ง เกิดเป็นต้นสมุนไพรบริเวณดอย แล้วแช่งให้มีสรรพคุณอ่อนเจือจาง พระอานนท์ตามมาทัน พระพุทธเจ้าตรัสให้พระอานนท์ไปตักน้ำมาให้พระองค์เสวย

พระพุทธเจ้าทรงทำนายกับพระอานนท์ว่า ภายหน้าถ้ำนี้จะเป็นที่ประดิษฐานพระศาสนาของพระองค์ จะมีพญาธัมมิกราชมาสร้างพระพุทธรูปปางไสยาสน์ในถ้ำด้านใต้ มีพญายักษ์กับบริวารอยู่เฝ้ารักษา ส่วนถ้ำด้านเหนือ ในยุคพระพุทธเจ้ากัสสปะ มีค้างคาว 500 ตัวอยู่ในถ้ำ ได้ยินเสียงพระอรหันต์ 500 ตนสวดพระอภิธรรม มีจิตเคลิ้มในธรรมจนตกจากถ้ำลงมาตายกันหมด แล้วเกิดเป็นเทวบุตร 500 ตน เรียก อังคุลีเทวบุตร เมื่อถึงยุคของพระองค์ เทวบุตรทั้ง 500 ได้มาเกิดเป็นพระอรหันต์ทั้ง 500 จะมาเข้านิพพานในถ้ำด้านเหนือ สรีระซากศพกองกันเหม็นกลิ่นฟุ้งไปถึงสวรรค์ พระอินทร์จึงให้เทวดาที่รักษาดอยนำไฟทิพย์มาเผาร่างพระอรหันต์ทั้ง 500 พญานาคชื่ออุจุนาคราชพ่นน้ำดับไฟ เทวดาทั้งหลายนำผงขี้เถ้าของพระอรหันต์ทั้ง 500 ใส่สลุงเงิน สลุงฅำ อูปแก้ว แล้วนำบรรจุเข้าในถ้ำ ทำเวียงวงกตและประตู จัดเสนานาครักษา จึงได้ชื่อว่าถ้ำดับเถ้า ต่อมาเพี้ยนเป็นถ้ำตับเตา แล้วเสด็จไปถ้ำเชียงดาว (นับเก้า เกียรติฉวีพรรณ, 2565)

เรื่องราวจากตำนานดังกล่าว จึงนำไปสู่การขับเรื่องดังกล่าวซึ่งสะท้อนถึงความสำคัญและการรับรู้โดยทั่วไปของชาวเชียงใหม่ ขับ(เทศน์)โดยนายต๋าคำ ชัยวิณา ซึ่งบันทึกเสียงโดยอาจารย์เจอรัลด์ ไดค์ (Gerald P. Dyck) ที่ห้องบันทึกเสียงวิทยาลัยพระคริสต์ธรรมแมคกิลวารี เมื่อวันที่ 6 กุมภาพันธ์ 2511